اصول خلاصه نویسی
یکی از مقوله‌هایی که دانش آموزان، به خصوص دانش آموزانی که قصد شرکت در آزمون تیزهوشان را دارند باید با آن آشنا باشند، اصول خلاصه نویسی است. تقریبا هیچ دانش آموز برتری را نمی‌توانید پیدا کنید که از دروسی که مطالعه میکند خلاصه نویسی تهیه نکرده باشد!
با توجه به این که خلاصه نویسی باید طبق یک دستورالعمل مشخص انجام شود، تصمیم گرفتیم تا در این مطلب به اصول خلاصه نویسی بپردازیم. اگر شما هم قصد دارید تا با این موضوع آشنایی بیشتری پیدا کنید، تا انتهای این مطلب با آموزشگاه اف ریاضی همراه باشید.
خلاصه نویسی چیست؟
خلاصه نویسی یا خلاصه برداری چنان که از اسمش پیداست، به معنی کوتاه کردن یک متن است. اما هر کوتاه کردنی، خلاصه نویسی محسوب نمیشود. خلاصه نویسی درست و اصولی، پیام اصلی متن را حفظ میکند و در دفعات بعدی خواندن، آن را به مخاطب انتقال میدهد.
خلاصه نویسی با اهداف متفاوتی انجام میشود. به طور مثال:
- اطمینان از یادگیری: خواندن به تنهایی برای به خاطر سپردن و درک یک مطلب کافی نیست. بازنویسی و خلاصه نویسی فرایند یادگیری را تکمیل میکند. خلاصه نویسی ما را وادار میکند تا یک متن را به طور دقیقتر بخوانیم و بررسی کنیم و این امر باعث درک بهتر ما از یک مطلب میشود. ما در هنگام خلاصه نویسی میفهمیم کدام قسمت از مطالب را بهتر بلدیم و در کدام بخشها ابهام داریم.
- آسان شدن مراجعههای بعدی به متن: لازمه یادگیری بعضی مطالب، برگشتن و دوباره خواندن و مرور آنهاست. خلاصه نویسی باعث میشود تا فرد به جای خواندن دوباره مطالب، راحت در فضای متن قرار بگیرد و از آن استفاده کند.
- تهیه گزارش برای دیگران: از دیگر کاربردهای خلاصه نویسی تهیه گزارش برای افراد دیگری مثل مدیران، معلمان و … است. افرادی که میخواهند گزارشی از یک موضوع تهیه کنند و میدانند که فرد طرف مقابل زمان خواندن گزارش تفصیلی و طولانی را ندارد، از خلاصه نویسی استفاده میکنند و برایشان بسیار پر کابرد است.
تکالیف درسی: و اما یکی از کاربردهای اصلی و اساسی اصول خلاصه نویسی مختص دانش آموزان است. خصوصا آن دسته از دانش آموزانی که برای آزمون تیزهوشان درس میخوانند و قصد ادامه تحصیل در این مدارس را دارند. خلاصه نویسی اصولی و درست از مهمترین رازهای قبولی پذیرفته شدگان در آزمون تیزهوشان است. پس از این تکنیک غافل نشوید!
چرا خلاصه نویسی مهم است؟
شاید اولین سوالی که باید به آن پاسخ دهیم، این باشد که «چرا خلاصه نویسی مهم است؟» و «به چه دلیل هر دانش آموزی که قصد شرکت در آزمون تیزهوشان را دارد باید با اصول آن آشنا باشد؟». خلاصه نویسی اصولی یکی از ترفند های درس خوندن هست.
در واقع یکی از مشکلاتی که بسیاری از افراد با آن درگیر هستند، بحث جمع‌بندی مطالب است. هنگامی که به روزهای پایانی نزدیک می‌شوید، نوبت به جمع‌بندی، مرور و یادآوری مجدد مطالب می‌رسد و در این زمان چیزی که بیشترین کمک را به شما خواهد کرد داشتن خلاصه نویسی‌هایی منظم و اصولی است؛ البته لازم به ذکر است که آشنا بودن با اصول خلاصه نویسی و آماده کردن خلاصه‌ها در طول و پس از مطالعه، در یادگیری شما نیز تاثیر بسزایی خواهد گذاشت. سعی کنید تا به هیچ عنوان از این موضوع غافل نشده و برای تمامی دروس خود خلاصه‌هایی مفید و منظم تهیه کنید. البته نیازی به وسواس در مطالعه نیست !
چند نکته کلیدی درباره اصول خلاصه نویسی
همانطور که گفته شد اصول خلاصه نویسی دارای یکسری قواعد میباشد. در این بخش به اصول خلاصه نویسی خواهیم پرداخت.
خوانایی و مرتب بودن:
اولین چیزی که باید در مورد اصول خلاصه نویسی رعایت کنید، خوانایی و مرتب بودن آن است. برای این که بتوانید در روزهای مانده به آزمون به راحتی و با سرعتی مناسب دروس را مرور کنید، لازم است تا خلاصه نویسی‌هایی که تهیه کرده‌اید خوانا و مرتب باشند. به طور کلی تقسیم بندی موضوعات به بخشهای کوچکتر و باز تقسیم آن موضوعات به موضوعات کوچکتر، باعث سازماندهی متن میشود و مطالب را در ذهن مرتب میکند. ضمن اینکه در نمودار درختی رتبه بندی مطالب هم کاملا مشخص میشود که در هنگام مطالعه بسیار مهم است.
فهرست بندی مطالب:
استفاده از فهرست، ساختار منطقی خلاصه نویسی را بهبود میبخشد. چرا که ذهن به فهرست بندی و تعیین اولویتها تمایل دارد و مطالب فهرست شده را راحتتر و سریعتر به خاطر میسپارد.
استفاده از زبان ساده:
از اصطلاحات و عباراتی استفاده کنید که سادهتر هستند. اینگونه خلاصه نویسی شما قابل درکتر میشود. به طور کلی هدف از خلاصه نویسی همین است که با سادهترین عبارات، مفاهیم علمی و سختتر نوشته شود تا در زمان نزدیک به امتحانات یا آزمون تیزهوشان فرد به راحتی خلاصه نویسیهایش را بخواند و مطالب را به یاد بیاورد و جمع بندی و مرور کند.
استفاده از رنگ‌های مختلف:
یکی دیگر از نکاتی که می‌تواند تاثیر بالایی بر روی کیفیت یادگیری شما داشته باشد، استفاده از رنگ‌های مختلف در خلاصه نویسی است. دانشمندان اثبات کرده‌اند که استفاده از رنگ‌های مختلف می‌تواند فرآیند به یاد آوردن مطالب را آسان‌تر کند.
دسته بندی بر اساس موضوع:
از دیگر اصول خلاصه نویسی که باید آن را رعایت کنید، دسته بندی کردن آن است. سعی کنید تا این دسته بندی را بر اساس موضوع انجام داده و آنها را مرتب کنید. این کار سبب میشود تا ذهن شما در منظم کردن مطالبی که مطالعه میشود بسیار راحتتر عمل کند.
استفاده از نمودار درختی:
یکی دیگر از اصول خلاصه نویسی که می‌تواند بسیار مفید باشد، استفاده از نمودار درختی است. نمودار درختی می‌تواند به مطالب یک ساختار منسجم داده و این کار باعث میشود یادگیری و به خاطر سپردن آنها بسیار راحتتر باشد. به طور کلی تقسیم بندی موضوعات به بخشهای کوچکتر و باز تقسیم آن موضوعات به موضوعات کوچکتر، باعث سازماندهی متن میشود و مطالب را در ذهن مرتب میکند. ضمن اینکه در نمودار درختی رتبه بندی مطالب هم کاملا مشخص میشود که در هنگام مطالعه بسیار مهم است.
کوتاه و مفید نوشتن مطالب:
نکته‌ی دیگری که در مورد اصول خلاصه نویسی که باید حتما آن را در نظر داشته باشید، این است که مطالب را فقط و فقط به صورت خلاصه و تیتروار بنویسید! یکی از مشکلاتی که بسیاری از دانش آموزان دارند، این است که هنگام خلاصه نویسی وسواس فکری بسیاری به خرج میدهند و در انتهای خلاصه نویسی متوجه می‌شوند که مطالب را به اندازه کافی کوتاه نکرده‌اند و تقریبا مجددا یک بار دیگر از روی متن جزوه رونویسی انجام داده‌اند.
انتخاب کلمات کلیدی:
کلمات کلیدی کلمات و عبارات بسیار کوتاهی هستند که حجم قابل توجهی از اطلاعات مطلب مورد نظر را در خود جای میدهند. با پیدا کردن این کلمات از دل متن و یادداشت کردن آنها هم اصل مختصر نوشتن رعایت میشود و هم با خواندن آنها مطلب اصلی به ذهن میآید.
تمرین و ممارست:
مهارت در خلاصه نویسی مانند هر مهارت دیگری نیازمند تمرین مکرر و پیوسته است. اگر میخواهید مهارت خلاصه نویسی خود را بهبود ببخشید میتوانید در کنار خلاصه نویسیهای درسی، خلاصه نویسی مقالات مختلف، کتابهای گوناگون، فیلمهای متنوع و … را تمرین کنید. پس از مدتی تمرین شاهد رشد و پیشرفت خود در زمینه خلاصه نویسی خواهید بود.
مراحل انجام خلاصه نویسی
یکی دیگر از مطالبی که باید با آن آشنا باشید، مراحل خلاصه نویسی است. اگر تا به حال مشاوره قبولی تیزهوشان دریافت کرده باشید، احتمال خیلی زیاد با این مراحل آشنا هستید؛ اما با این حال تصمیم گرفتیم تا در این بخش شما را با مراحل خلاصه نویسی آشنا کنیم.
1) مطالعه مبحث به صورت کامل:
به هیچ عنوان قبل از این که مبحثی را به صورت کامل مطالعه نکرده باشید به سراغ انجام خلاصه نویسی نروید. اولین مرحله‌ی تهیه‌ی یک خلاصه نویسی موفق، این است که مبحث را به صورت دقیق مطالعه کرده باشید و بر روی آن تسلط کافی داشته باشید. حتی اگر در کلاس‌های آموزش تیزهوشان نیز شرکت می‌کنید، باز هم نیاز است تا یک دور مطالب را در خانه مطالعه کرده و سپس به خلاصه نویسی بپردازید.
2) بخش بندی مبحث:
در این مرحله کلیات مبحثی که مطالعه کرده‌اید را به چند بخش کلی تقسیم‌بندی کنید.
3) نوشتن خلاصه‌ی هر بخش به صورت تیتروار:
هر یک از بخشهای مبحث را به صورت تیتروار خلاصه نویسی کنید. برای منظم کردن این تیترها میتوانید از نمودار درختی نیز استفاده کنید.
4) نوشتن نکات کلیدی مرتبط با هر تیتر
در این بخش نکات کلیدی مرتبط با هر تیتر را در قالب جملاتی کوتاه بنویسید.
6) نوشتن تست‌ها و سوالات سخت
سعی کنید تا در انتهای خلاصه نویسی هر مبحث، تعدادی از تست‌ها و سوالاتی که دارای نکات درسی بوده‌اند یا به هر دلیل در حل آنها مشکل داشتید را نیز یادداشت کنید.
آیا انجام خلاصه نویسی برای موفقیت در آزمون تیزهوشان کافی است؟
خیر! قطعا آشنایی با اصول خلاصه نویسی و انجام آن برای مباحثی که مطالعه می‌کنید می‌تواند کمک شایانی در راستا موفقیت شما در آزمون تیزهوشان انجام دهد؛ اما به هیچ عنوان برای موفقیت در آزمون تیزهوشان کافی نیست. اگر قصد دارید تا بتوانید نتیجه‌ای درخشان را در این امتحان کسب کنید، پیشنهاد می‌کنیم تا با دریافت مشاوره رایگان تیزهوشان از موسسه اف ریاضی، با یکسری نکات کلیدی و اصول موفقیت در آزمون تیزهوشان آشنایی پیدا کنید.
در یک متن خلاصه شده چه اطلاعاتی باید وجود داشته باشد؟
- موضوعات اصلی: موضوعات اصلی سرفصلها، مفروضات و ادعاهایی است که آن مطلب میخواهد آنها را اثبات کند.
- شواهد: شواهد دادههایی هستند که از موضوعات اصلی پشتیبانی کرده و آنها را تایید میکنند.
- رویدادها و افراد مرتبط: اگر درموضوعات اصلی، دادههایی مثل رویدادها و افراد مرتبط وجود دارد که توجه به آنها ضروری است، باید آنها را هم هنگام خلاصه نویسی و نکته برداری لحاظ کرد.
- جملات قلاب: بعضی جملات کلیدی هستند و خلاصهای از موضوع اصلی را در دل خود دارند. آوردن این جملات در متن خلاصه نویسی سبب یادآوری بهتر آن مطلب میشود. درواقع ارتباط این جملات با موضوع اصلی، مطلب مهم را در ذهن فرد تداعی میکند.
چند چراغ احتیاط هنگام خلاصه نویسی
- از دست دادن جزئیات: از آنجایی که در خلاصه نویسی، مطالب کلی و مهم ذکر میشود، ممکن است جزئیات مهم و اصلی متن از دست برود. این موضوع باعث میشود فرد در آینده هنگام مطالعه خلاصه نویسیها موضوعات را ناقص یا اشتباه تفسیر کند.
- وسواس: خلاصه نویسی نباید منجر به وسواس شود و کار را بر فرد سخت و دشوار کند. هدف از خلاصه نویسی آسان کردن مسیر یادگیری است. بنابراین اگر خود این کار با وسواس همراه شود، سختی مطالعه و درسها دوچندان میشود و فایده خلاصه نویسی از دست میرود.
- انتقال اشتباه اطلاعات: اگر خلاصه نویسی به درستی انجام نشود، ممکن است فرد خواننده اطلاعات را به صورت اشتباه یا ناقص برداشت کند.
- کاهش درک و فهم: اگر خلاصه نویسی ناقص باشد و فرد نکات مهم و اصلی مطلب را جا انداخته باشد، فهم و درکش از مطلب دچار اختلال میشود. بنابراین فرد باید توجه داشته باشد که مطالب اصلی و کلیدی را جا نیندازد.
- برداشت شخصی: از نکات دیگری که باید هنگام خلاصه نویسی به آن دقت نمود این است که محتوای خلاصه نویسی فقط برداشت شخصی خود فرد نباشد. البته این یک نکته حائز اهمیت است که افراد همه چیز را از دریچه نگاه و فکر خودشان میخوانند و تفسیر و برداشت میکنند. اما این برداشت شخصی نباید در حدی باشد که مقصود اصلی نویسنده از یک مطلب به فراموشی سپرده شود و اهمیتی به آن داده نشود.
نکته برداری چیست و تفاوت آن با خلاصه نویسی چیست؟
نکته برداری مهارتی است که اغلب با خلاصه نویسی اشتباه گرفته میشود. در نکته برداری فرد اطلاعات ضروری را ثبت میکند، اما به صورت موقت. هدف از نکته برداری افزایش تمرکز بر مطلب، کشف سوالات، ایده پردازی و یادگیری در زمانی دیگر است. افراد زمانی نکته برداری میکنند که زمان کافی برای خلاصه نویسی و نوشتن کامل یک مطلب نداشته باشند.
چند تفاوت نکته برداری با خلاصه نویسی:
- حجم متن به دست آمده از نکته برداری کمتر از خلاصه نویسی است. همانطور که گفته شد نکته برداری زمانی انجام میشود که محدودیت زمانی وجود دارد. بنابراین فرد فقط نکات مهم را به صورت سریع و بسیار مختصر مینویسد تا بتواند روی آنها تمرکز کند و به حافظه کوتاه مدتش کمک کند و چیزی را از قلم نیندازد.
- در نکته برداری از تکنیکهای خلاصه نویسی حداکثری استفاده میشود. مثلا فرد فقط حروف ابتدایی کلمات را مینویسد، اعدادی را به صورت تنها یادداشت میکند، اشکال و علامتهایی را میکشد که فقط برای خود او معنی دارند. بهطور کلی نوشتههای نکته برداری بدون ارتباط منطقی روی کاغذ میآید.
- خلاصه نویسی به منظور آموزش و یادگیری انجام میشود. اما هدف اصلی نکته برداری یادآوری و تعمق لحظهای میباشد.
- در خلاصه نویسی فرد با متن و نوشته درگیر است. اما در نکته برداری درگیری ذهنی فرد با مطالب شنیداری است.
- همانطور که گفته شد نکته برداری در زمانی انجام میشود که زمان فرد بسیار محدود است و وقت کافی برای خلاصه نویسی ندارد. به طور مثال سر کلاس درس، هنگام بازدید از یک مکان، در طول یک سخنرانی و … اما خلاصه نویسی نه تنها در زمان کافی انجام میشود، بلکه فرد با تمرکز بالا به آن میپردازد.
- نکات جمع آوری شده در نکته برداری، به غیر از برای خود شخص کاربرد نخواهند داشت. مگر اینکه فرد بعدا ساختار مشخصی به نوشتههایش بدهد. اما خلاصه نویسی اینطور نیست و افراد دیگر هم میتوانند از آن اسفاده کنند.
سخن آخر
در این مطلب سعی کردیم تا علاوه بر آشنا کردن شما با اصول خلاصه نویسی، مراحل خلاصه نویسی و نکاتی کلیدی در مورد این کار را به شما ارائه دهیم. امیدواریم مطالب گفته شده مفید واقع شده باشند. در صورت وجود هر گونه ابهام در این زمینه میتوانید با مشاورین مجرب اف ریاضی در تماس باشید.
