همه چیز درباره اصول خلاصه نویسی

اصول خلاصه نویسی

یکی از مقوله‌هایی که دانش آموزان، به خصوص دانش آموزانی که قصد شرکت در آزمون تیزهوشان را دارند باید با آن آشنا باشند، اصول خلاصه نویسی است. تقریبا هیچ دانش آموز برتری را نمی‌توانید پیدا کنید که از دروسی که مطالعه می‌کند خلاصه نویسی‌ تهیه نکرده باشد!

با توجه به این که خلاصه نویسی باید طبق یک دستورالعمل مشخص انجام شود، تصمیم گرفتیم تا در این مطلب به اصول خلاصه نویسی بپردازیم. اگر شما هم قصد دارید تا با این موضوع آشنایی بیشتری پیدا کنید، تا انتهای این مطلب با آموزشگاه اف ریاضی همراه باشید.

 

خلاصه نویسی چیست؟

خلاصه نویسی یا خلاصه برداری چنان که از اسمش پیداست، به معنی کوتاه کردن یک متن است. اما هر کوتاه کردنی، خلاصه نویسی محسوب نمی­شود. خلاصه نویسی درست و اصولی، پیام اصلی متن را حفظ می­کند و در دفعات بعدی خواندن، آن را به مخاطب انتقال می­دهد.

خلاصه نویسی با اهداف متفاوتی انجام می­شود. به طور مثال:

• اطمینان از یادگیری: خواندن به تنهایی برای به خاطر سپردن و درک یک مطلب کافی نیست. بازنویسی و خلاصه نویسی فرایند یادگیری را تکمیل می­کند. خلاصه نویسی ما را وادار می­کند تا یک متن را به طور دقیق­تر بخوانیم و بررسی کنیم و این امر باعث درک بهتر ما از یک مطلب می­شود. ما در هنگام خلاصه نویسی می­فهمیم کدام قسمت از مطالب را بهتر بلدیم و در کدام بخش­ها ابهام داریم.
• آسان شدن مراجعه­ های بعدی به متن: لازمه یادگیری بعضی مطالب، برگشتن و دوباره خواندن و مرور آن­هاست. خلاصه نویسی باعث می­شود تا فرد به جای خواندن دوباره مطالب، راحت در فضای متن قرار بگیرد و از آن استفاده کند.
• تهیه گزارش برای دیگران: از دیگر کاربردهای خلاصه نویسی تهیه گزارش برای افراد دیگری مثل مدیران، معلمان و … است. افرادی که می­خواهند گزارشی از یک موضوع تهیه کنند و می­دانند که فرد طرف مقابل زمان خواندن گزارش تفصیلی و طولانی را ندارد، از خلاصه نویسی استفاده می­کنند و برایشان بسیار پر کابرد است.

تکالیف درسی: و اما یکی از کاربردهای اصلی و اساسی اصول خلاصه نویسی مختص دانش آموزان است. خصوصا آن دسته از دانش آموزانی که برای آزمون تیزهوشان درس می­خوانند و قصد ادامه تحصیل در این مدارس را دارند. خلاصه نویسی اصولی و درست از مهم­ترین رازهای قبولی پذیرفته شدگان در آزمون تیزهوشان است. پس از این تکنیک غافل نشوید!

 

چرا خلاصه نویسی مهم است؟

شاید اولین سوالی که باید به آن پاسخ دهیم، این باشد که «چرا خلاصه نویسی مهم است؟» و «به چه دلیل هر دانش آموزی که قصد شرکت در آزمون تیزهوشان را دارد باید با اصول آن آشنا باشد؟». خلاصه نویسی اصولی یکی از ترفند های درس خوندن هست.

در واقع یکی از مشکلاتی که بسیاری از افراد با آن درگیر هستند، بحث جمع‌بندی مطالب است. هنگامی که به روزهای پایانی نزدیک می‌شوید، نوبت به جمع‌بندی، مرور و یادآوری مجدد مطالب می‌رسد و در این زمان چیزی که بیشترین کمک را به شما خواهد کرد داشتن خلاصه نویسی‌هایی منظم و اصولی است؛ البته لازم به ذکر است که آشنا بودن با اصول خلاصه نویسی و آماده کردن خلاصه‌ها در طول و پس از مطالعه، در یادگیری شما نیز تاثیر بسزایی خواهد گذاشت. سعی کنید تا به هیچ عنوان از این موضوع غافل نشده و برای تمامی دروس خود خلاصه‌هایی مفید و منظم تهیه کنید. البته نیازی به وسواس در مطالعه نیست !

 

 

چند نکته کلیدی درباره اصول خلاصه نویسی

همانطور که گفته شد اصول خلاصه نویسی دارای یکسری قواعد می‌باشد. در این بخش به اصول خلاصه نویسی خواهیم پرداخت.

 

خوانایی و مرتب بودن

اولین چیزی که باید در مورد اصول خلاصه نویسی رعایت کنید، خوانایی و مرتب بودن آن است. برای این که بتوانید در روزهای مانده به آزمون به راحتی و با سرعتی مناسب دروس را مرور کنید، لازم است تا خلاصه نویسی‌هایی که تهیه کرده‌اید خوانا و مرتب باشند. به طور کلی تقسیم بندی موضوعات به بخش­های کوچکتر و باز تقسیم آن موضوعات به موضوعات کوچکتر، باعث سازماندهی متن می­شود و مطالب را در ذهن مرتب می­کند. ضمن اینکه در نمودار درختی رتبه بندی مطالب هم کاملا مشخص می­شود که در هنگام مطالعه بسیار مهم است.

 

فهرست بندی مطالب

استفاده از فهرست، ساختار منطقی خلاصه نویسی را بهبود می­بخشد. چرا که ذهن به فهرست بندی و تعیین اولویت­ها تمایل دارد و مطالب فهرست شده را راحت­تر و سریع­تر به خاطر می­سپارد.

 

استفاده از زبان ساده

از اصطلاحات و عباراتی استفاده کنید که ساده ­تر هستند. اینگونه خلاصه نویسی شما قابل درک­ تر می­شود. به طور کلی هدف از خلاصه نویسی همین است که با ساده ­ترین عبارات، مفاهیم علمی و سخت­ تر نوشته شود تا در زمان نزدیک به امتحانات یا آزمون تیزهوشان فرد به راحتی خلاصه نویسی­ هایش را بخواند و مطالب را به یاد بیاورد و جمع بندی و مرور کند.

 

استفاده از رنگ‌های مختلف

یکی دیگر از نکاتی که می‌تواند تاثیر بالایی بر روی کیفیت یادگیری شما داشته باشد، استفاده از رنگ‌های مختلف در خلاصه نویسی است. دانشمندان اثبات کرده‌اند که استفاده از رنگ‌های مختلف می‌تواند فرآیند به یاد آوردن مطالب را آسان‌تر کند.

 

دسته بندی بر اساس موضوع

از دیگر اصول خلاصه نویسی که باید آن را رعایت کنید، دسته بندی کردن آن است. سعی کنید تا این دسته بندی را بر اساس موضوع انجام داده و آن‌ها را مرتب کنید. این کار سبب می‌شود تا ذهن شما در منظم کردن مطالبی که مطالعه می‌شود بسیار راحت‌تر عمل کند.

 

استفاده از نمودار درختی

یکی دیگر از اصول خلاصه نویسی که می‌تواند بسیار مفید باشد، استفاده از نمودار درختی است. نمودار درختی می‌تواند به مطالب یک ساختار منسجم داده و این کار باعث می‌شود یادگیری و به خاطر سپردن آن‌ها بسیار راحت‌تر باشد. به طور کلی تقسیم بندی موضوعات به بخش‌های کوچک‌تر و باز تقسیم آن موضوعات به موضوعات کوچک‌تر، باعث سازماندهی متن می‌شود و مطالب را در ذهن مرتب می‌کند. ضمن اینکه در نمودار درختی رتبه بندی مطالب هم کاملا مشخص می‌شود که در هنگام مطالعه بسیار مهم است.

 

 

کوتاه و مفید نوشتن مطالب

نکته‌ی دیگری که در مورد اصول خلاصه نویسی که باید حتما آن را در نظر داشته باشید، این است که مطالب را فقط و فقط به صورت خلاصه و تیتروار بنویسید! یکی از مشکلاتی که بسیاری از دانش آموزان دارند، این است که هنگام خلاصه نویسی وسواس فکری بسیاری به خرج می‌دهند و در انتهای خلاصه نویسی متوجه می‌شوند که مطالب را به اندازه کافی کوتاه نکرده‌اند و تقریبا مجددا یک بار دیگر از روی متن جزوه رونویسی انجام داده‌اند.

 

انتخاب کلمات کلیدی

کلمات کلیدی کلمات و عبارات بسیار کوتاهی هستند که حجم قابل توجهی از اطلاعات مطلب مورد نظر را در خود جای می­دهند. با پیدا کردن این کلمات از دل متن و یادداشت کردن آن­ها هم اصل مختصر نوشتن رعایت می­شود و هم با خواندن آن­ها مطلب اصلی به ذهن می­ آید.

 

تمرین و ممارست

مهارت در خلاصه نویسی مانند هر مهارت دیگری نیازمند تمرین مکرر و پیوسته است. اگر می­خواهید مهارت خلاصه نویسی خود را بهبود ببخشید می­توانید در کنار خلاصه نویسی­های درسی، خلاصه نویسی مقالات مختلف، کتاب­های گوناگون، فیلم­های متنوع و … را تمرین کنید. پس از مدتی تمرین شاهد رشد و پیشرفت خود در زمینه خلاصه نویسی خواهید بود.

 

مراحل انجام خلاصه نویسی

یکی دیگر از مطالبی که باید با آن آشنا باشید، مراحل خلاصه نویسی است. اگر تا به حال مشاوره قبولی تیزهوشان دریافت کرده باشید، احتمال خیلی زیاد با این مراحل آشنا هستید؛ اما با این حال تصمیم گرفتیم تا در این بخش شما را با مراحل خلاصه نویسی آشنا کنیم.

 

1) مطالعه مبحث به صورت کامل

به هیچ عنوان قبل از این که مبحثی را به صورت کامل مطالعه نکرده باشید به سراغ انجام خلاصه نویسی نروید. اولین مرحله‌ی تهیه‌ی یک خلاصه نویسی موفق، این است که مبحث را به صورت دقیق مطالعه کرده باشید و بر روی آن تسلط کافی داشته باشید. حتی اگر در کلاس‌های آموزش تیزهوشان نیز شرکت می‌کنید، باز هم نیاز است تا یک دور مطالب را در خانه مطالعه کرده و سپس به خلاصه نویسی بپردازید.

 

2) بخش بندی مبحث

در این مرحله کلیات مبحثی که مطالعه کرده‌اید را به چند بخش کلی تقسیم‌بندی کنید.

 

3) نوشتن خلاصه‌ی هر بخش به صورت تیتروار

هر یک از بخش‌های مبحث را به صورت تیتروار خلاصه نویسی کنید. برای منظم کردن این تیترها می‌توانید از نمودار درختی نیز استفاده کنید.

 

4) نوشتن نکات کلیدی مرتبط با هر تیتر

در این بخش نکات کلیدی مرتبط با هر تیتر را در قالب جملاتی کوتاه بنویسید.

 

5) نوشتن تست‌ها و سوالات سخت

سعی کنید تا در انتهای خلاصه نویسی هر مبحث، تعدادی از تست‌ها و سوالاتی که دارای نکات درسی بوده‌اند یا به هر دلیل در حل آن‌ها مشکل داشتید را نیز یادداشت کنید.

 

 

آیا انجام خلاصه نویسی برای موفقیت در آزمون تیزهوشان کافی است؟

خیر! قطعا آشنایی با اصول خلاصه نویسی و انجام آن برای مباحثی که مطالعه می‌کنید می‌تواند کمک شایانی در راستا موفقیت شما در آزمون تیزهوشان انجام دهد؛ اما به هیچ عنوان برای موفقیت در آزمون تیزهوشان کافی نیست. اگر قصد دارید تا بتوانید نتیجه‌ای درخشان را در این امتحان کسب کنید، پیشنهاد می‌کنیم تا با دریافت مشاوره رایگان تیزهوشان از موسسه اف ریاضی، با یکسری نکات کلیدی و اصول موفقیت در آزمون تیزهوشان آشنایی پیدا کنید.

 

در یک متن خلاصه شده چه اطلاعاتی باید وجود داشته باشد؟

• موضوعات اصلی: موضوعات اصلی سرفصل­ها، مفروضات و ادعاهایی است که آن مطلب می­خواهد آن­ها را اثبات کند.
• شواهد: شواهد داده­هایی هستند که از موضوعات اصلی پشتیبانی کرده و آن­ها را تایید می­کنند.
• رویدادها و افراد مرتبط: اگر درموضوعات اصلی، داده­هایی مثل رویدادها و افراد مرتبط وجود دارد که توجه به آنها ضروری است، باید آن­ها را هم هنگام خلاصه نویسی و نکته برداری لحاظ کرد.
• جملات قلاب: بعضی جملات کلیدی هستند و خلاصه­ای از موضوع اصلی را در دل خود دارند. آوردن این جملات در متن خلاصه نویسی سبب یادآوری بهتر آن مطلب می­شود. درواقع ارتباط این جملات با موضوع اصلی، مطلب مهم را در ذهن فرد تداعی می­کند.

 

 

چند چراغ احتیاط هنگام خلاصه نویسی

• از دست دادن جزئیات: از آنجایی که در خلاصه نویسی، مطالب کلی و مهم ذکر می­شود، ممکن است جزئیات مهم و اصلی متن از دست برود. این موضوع باعث می­شود فرد در آینده هنگام مطالعه خلاصه نویسی­ها موضوعات را ناقص یا اشتباه تفسیر کند.
• وسواس: خلاصه نویسی نباید منجر به وسواس شود و کار را بر فرد سخت و دشوار کند. هدف از خلاصه نویسی آسان کردن مسیر یادگیری است. بنابراین اگر خود این کار با وسواس همراه شود، سختی مطالعه و درس­ها دوچندان می­شود و فایده خلاصه نویسی از دست می­رود.
• انتقال اشتباه اطلاعات: اگر خلاصه نویسی به درستی انجام نشود، ممکن است فرد خواننده اطلاعات را به صورت اشتباه یا ناقص برداشت کند.
• کاهش درک و فهم: اگر خلاصه نویسی ناقص باشد و فرد نکات مهم و اصلی مطلب را جا انداخته باشد، فهم و درکش از مطلب دچار اختلال می­شود. بنابراین فرد باید توجه داشته باشد که مطالب اصلی و کلیدی را جا نیندازد.
• برداشت شخصی: از نکات دیگری که باید هنگام خلاصه نویسی به آن دقت نمود این است که محتوای خلاصه نویسی فقط برداشت شخصی خود فرد نباشد. البته این یک نکته حائز اهمیت است که افراد همه چیز را از دریچه نگاه و فکر خودشان می­خوانند و تفسیر و برداشت می­کنند. اما این برداشت شخصی نباید در حدی باشد که مقصود اصلی نویسنده از یک مطلب به فراموشی سپرده شود و اهمیتی به آن داده نشود.

 

 

نکته برداری چیست و تفاوت آن با خلاصه نویسی چیست؟

نکته برداری مهارتی است که اغلب با خلاصه نویسی اشتباه گرفته می­شود. در نکته برداری فرد اطلاعات ضروری را ثبت می­کند، اما به صورت موقت. هدف از نکته برداری افزایش تمرکز بر مطلب، کشف سوالات، ایده پردازی و یادگیری در زمانی دیگر است. افراد زمانی نکته برداری می­کنند که زمان کافی برای خلاصه نویسی و نوشتن کامل یک مطلب نداشته باشند.

چند تفاوت نکته برداری با خلاصه نویسی:

• حجم متن به دست آمده از نکته برداری کمتر از خلاصه نویسی است. همانطور که گفته شد نکته برداری زمانی انجام می­شود که محدودیت زمانی وجود دارد. بنابراین فرد فقط نکات مهم را به صورت سریع و بسیار مختصر می­نویسد تا بتواند روی آنها تمرکز کند و به حافظه کوتاه مدتش کمک کند و چیزی را از قلم نیندازد.
• در نکته برداری از تکنیک­های خلاصه نویسی حداکثری استفاده می­شود. مثلا فرد فقط حروف ابتدایی کلمات را می­نویسد، اعدادی را به صورت تنها یادداشت می­کند، اشکال و علامت­هایی را می­کشد که فقط برای خود او معنی دارند. به­طور کلی نوشته­های نکته برداری بدون ارتباط منطقی روی کاغذ می­آید.
• خلاصه نویسی به منظور آموزش و یادگیری انجام می­شود. اما هدف اصلی نکته برداری یادآوری و تعمق لحظه­ای می­باشد.
• در خلاصه نویسی فرد با متن و نوشته درگیر است. اما در نکته برداری درگیری ذهنی فرد با مطالب شنیداری است.
• همانطور که گفته شد نکته برداری در زمانی انجام می­شود که زمان فرد بسیار محدود است و وقت کافی برای خلاصه نویسی ندارد. به طور مثال سر کلاس درس، هنگام بازدید از یک مکان، در طول یک سخنرانی و … اما خلاصه نویسی نه تنها در زمان کافی انجام می­شود، بلکه فرد با تمرکز بالا به آن می­پردازد.
• نکات جمع آوری شده در نکته برداری، به غیر از برای خود شخص کاربرد نخواهند داشت. مگر اینکه فرد بعدا ساختار مشخصی به نوشته­هایش بدهد. اما خلاصه نویسی اینطور نیست و افراد دیگر هم می­توانند از آن اسفاده کنند.

 

 

سخن آخر

در این مطلب سعی کردیم تا علاوه بر آشنا کردن شما با اصول خلاصه نویسی، مراحل خلاصه نویسی و نکاتی کلیدی در مورد این کار را به شما ارائه دهیم. امیدواریم مطالب گفته شده مفید واقع شده باشند. در صورت وجود هر گونه ابهام در این زمینه می‌توانید با مشاورین مجرب اف ریاضی در تماس باشید.